“Kader gelecek zaman mı?” sorusu üzerine
1. Tarihsel arka plan
“kader” kavramı, farklı dinî ve felsefî geleneklerde “her şeyin önceden belirlenmiş olduğu”, “ilâhî takdirin varlığı” ve “insanın iradesi ile yaratıcı takdiri arasındaki ilişki” gibi eksenlerde ele alınmıştır. Örneğin İslam düşüncesinde, terim olarak “Allah’ın ezelî bilgisi ve planında yer alan hususların zamanı gelince yaratılması” biçiminde tanımlanır. [1] Ayrıca klasik kelâmdaki tartışmalarda, kaderin insan fiilleri ve özgür irade bağlamında ne ölçüde geçerli olduğu uzun süre müzakere edilmiştir. [2]
Zaman açısından ise, felsefe tarihinde “zamanın ne olduğu”, “gelecek, şimdi ve geçmiş” kavramlarının ontolojik statüsü gibi sorular da aynı ölçüde önem kazanmıştır. [3] Bu bağlamda eğer kader “gelecek zaman”la ilişkilendirilecekse, öncelikle “gelecek” ve “zaman” kavramlarının ne olduğu konusu da açılmak zorundadır.
2. Kader ve gelecek zaman ilişkisi
Kaderin gelecek zamanla doğrudan ilişkili olup olmadığı sorusu, temelde iki farklı düşünce hattını içermektedir. Birinci hat: “Kader tamamen gelecekte gerçekleşecek olayları ön belirler; insanın ne yapacağı, ne olacağı kaderde yazılıdır” biçiminde algılanır. İkinci hat ise: “Kader, mutlak önceden belirlilik anlamına gelmez; insan iradesi ve zaman içindeki etkileşimlerle şekillenir” biçimindedir.
İslam kelâmında bu ikinci hat daha sık tartışılmıştır. Örneğin, insanlar fiillerini yapma iradesine sahiptir ancak bu fiillerin yaratılması yönüyle Allah’a ait takdir söz konusu olabilir. [1] Bu durumda kaderin “gelecek zaman” ifadesiyle eş anlamlı olduğunu söylemek zorlama olabilir: çünkü kader, sadece “gelecekte olacakların yazısı” değil, aynı zamanda “ezelî bilgi”, “takdir”, “oluş zamanında yaratma” gibi kavramları da içerir. [4]
3. Günümüzdeki akademik tartışmalar
Güncel akademik çalışmalarda kader konusu, özgür irade, determinizm, nedensellik gibi felsefî alanlarla kesişmektedir. Örneğin “zaman felsefesi” bağlamında yapılan araştırmalarda, geleceğin sabit bir varlık olup olmadığı ya da sürekli potansiyel hâlinde mi olduğu gibi sorular ele alınmaktadır. [5]
Ayrıca, kelâm alanında “kaderin iman esaslarından biri olup olmadığı”, “insan fiilleri tamamen kader altında mıdır”, “kaderin adaletle ilişkisi” gibi tematik tartışmalar sürmektedir. [6] Bu durumda “kader gelecek zaman mı?” sorusu, sadece teolojik ya da gündelik bir ifade olmayıp, insanın sorumluluğu, iradesi ve zaman içindeki konumu açısından da önem taşımaktadır.
4. Sonuç ve değerlendirme
Özetle, “kader gelecek zaman mı?” sorusuna şu şekilde yaklaşabiliriz:
– Kader kavramı yalnızca “gelecekte olacakların” yazısı anlamına düştüğü için kullanılamaz; çünkü teolojik olarak “ezelî bilgi”, “takdir”, “oluş zamanında yaratma” gibi boyutları da vardır.
– Zaman felsefesi çerçevesinden bakıldığında, gelecek mutlak ve sabit bir hâl midir yoksa potansiyel bir alan mıdır sorusu hâlâ açık ve tartışmalıdır. [5]
– Ayrıca insanın özgür iradesi ile kaderin belirleyiciliği arasındaki ilişki, günümüzde hâlâ hem felsefî hem de teolojik açılardan canlı bir tartışmadır.
– Dolayısıyla, kaderin “gelecek zaman”la birebir özdeş olduğu kanaatine varmak, hem kavramsal hem de teorik açıdan yeterli temele sahip görünmemektedir. Kader, gelecek zamanla bağlantılı olabilir ama onunla tamamen eş anlamlı değildir.
Bu nedenle, daha doğru bir ifade ile “kader gelecek zamanla ilgili bir boyut taşır, ancak gelecek zamanın tamamı kader değildir; zamanın, iradenin ve takdirin bir araya geldiği bir olgudur” denebilir.
Anahtar kelimeler: kader, gelecek zaman, irade, takdir, zaman felsefesi
::contentReference[oaicite:8]{index=8}
—
Sources:
[1]: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/kader?utm_source=chatgpt.com “KADER Ansiklopediler – TÜBİTAK”
[2]: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227055?utm_source=chatgpt.com “GÜNCEL ‘KADER’ TARTIŞMALARINA BİR KATKI – DergiPark”
[3]: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/391262?utm_source=chatgpt.com “FELSEFE TARİHİNDE ZAMAN DÜŞÜNCELERİ – DergiPark”
[4]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kader?utm_source=chatgpt.com “Kader – Vikipedi”
[5]: https://www.acapublishing.com/dosyalar/baski/LUMINOSOPHY2023830.pdf?utm_source=chatgpt.com “GELECEĞİN FELSEFESİ – ACA Publishing”
[6]: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kader/issue/24623/260539?utm_source=chatgpt.com “KADER Kelam Araştırmaları Dergisi » Makale » GÜNCEL ‘KADER …”